Grad Vranje i jug Srbije imaju bogatu tradiciju lokalnih medija i novinara, koji su često svojim profesionalizmom, znanjem i hrabrošću prevazilazi lokalne okvire i postajali cenjeni i na nacionalnom nivou. Ilustrativan primer za to su novine „Vranjske” i njihov urednik i osnivač Vukašin Obradović.
Od prvih listova koji se u Vranju pojavljuju krajem 18. i početkom 19. veka, preko perioda „socijalističkog razvoja” i svojevrsnog medijskog brenda „Vranjske”, pa do današnjih elektronskih medija i digitalnih portala, novinari i novine su, po nepisanim pravilima, bili lučonoše slobodne reči.
Mladi novinari i novinarke koji danas stasavaju baštineći novinarsko nasleđe Vukašina Obradovića i Radomana Irića, svojim istraživačkim tekstovima, emisijama i drugim oblicima javne komunikacije nagoveštavaju bolje dane za vranjske medije, ali i za novinarstvo u Srbiji.
Današnji portali, radio i tv stanice sa uređivačkom politikom utemeljenoj na istinitim informacijama nastavljaju tradiciju nezavisnog, profesionalnog istraživačkog novinarstva i kritičkog odnosa prema svim društvenim temama i događajima, dokazujući da i u ovim, po medije i novinare izuzetno teškim i opasnim vremenima, ima onih koji zbog toga ne stavljaju glavu u pesak već „na panj”.
Prve novine posle oslobođenja od Osmanlija
Vranje i jug Srbije imaju dugu i bogatu tradiciju novinarstva. Nakon oslobođenja od turskog ropstva (1878. godine) Vranje se našlo u Kraljevini Srbiji, a 10 godina kasnije, 1888. u tom gradu je štampan prvi broj „Vranjskog glasnika” koji su izdavali lokalni intelektualci i trgovci.
U Vranju je u to vreme radila štamparija braće Kostić, koja je odigrala važnu ulogu u širenju pisane reči na jugu Srbije, jer su u njoj štampane i knjige, kalendari i brošure. Zahvaljujući štampariji u gradu pod Pržarom povremeno su se pojavljivale publikacije na bugarskom i turskom jeziku, koje su uglavnom izdavali bogati bugarski i turski trgovci vlasnici dućana u Vranju.
„Vranjski glas” je preživeo Prvi svetski rat i nastavio svoju informativnu misiju, a između dva svetska rata u Vranju su se pojavljivali još neki listovi, ali su bez čitalaca brzo ostajali bez daha i gasili se.
Senzacionalizam stiže iz prestonice
U to vreme najviše su se čitale beogradske novine koje su stizale u Vranje u kojima su se pojavljivali i tekstovi sa senzacionalističkim sadržajima što je, po pravilu, izazvalo veliko interesovanje čitalaca. Međutim, kako je zbog udaljenosti i skupog transporta do Vranja stizao ograničen broj primeraka, po pravilu je isti primerak novina išao iz ruke u ruku, pa ga je pročitao veliki broj čitalaca. Posebna jagma za beogradskom štampom vladala je kada bi se u njima pisalo o nekoj ličnosti iz Vranja, naročito ako je u tim tekstvima bilo pikanterija iz sveta bogatih. Malo ko je mario što u tim člancima često nije bilo mnogo istine.
Po završetku Drugog svetskog rata, svi mediji su bili pod državnom kontrolom, odnosno kontrolom komunističke partije, koja je praktično cenzurisala sve kritički nastrojene vesti i izveštaje iz Vranja, pogotovu one koji su kritikovali delovanje državnih organa i društveno-političkih organizacija ili istraživali rad državnih preduzeća.
Prvi posleratni list koji se pojavio u Vranju bio je „Narodni glas”, koji je izlazio pod okriljem lokalnih vlasti i takođe bio na „liniji” komunističke partije. Podrazumevalo se da u tako ideološki koncipiranim i kontrolisanim glasilima nije bilo mesta za senzacionalizam.
Pedesetih godina prošlog veka u Vranju se pojavio regionalni list „Glas juga”, koji je znatno doprineo boljoj informisanosti građana Pčinjskog okruga.
U okviru mreže jugoslovenskih lokalnih radio-stanica 1963. godine osnovana je prva radio-stanica u ovom delu Srbije – Radio Vranje. Posao u tom mediju su dobili školovani novinari koji su završili novinarski fakultet u Beogradu, nakon čega su se vratili u rodni grad.
Novoosnovani radio imao je informativni, kulturni, muzički i zabavni program, a zbog stručnih kadrova ubrzo je postao i neformalna novinarska škola. Kroz nju su prošli mnogi mladi novinari koji će kasnije napraviti karijere u beogradskim medijima.
Devedesetih godina prošlog veka počinje vreme medijskog pluralizma pa u Vranju, kao i u celoj Srbiji, niču novi elektronski i štampani mediji kao pečurke posle kiše.
„Umereni senzacionalizam Vranjskih”
Tih godina, tačnije 1994, Vukašin Obradović osniva zasigurno najbolji i najznačajniji list svih vremena u tom gradu – „Vranjske” koje su, sledeći svoju uređivačku politiku utemeljenu na kritičkom stavu prema vlastima, hrabrom i istraživačkom novinarstvu, osvojile apsolutno poverenje sugrađana i dostigle neverovatne tiraže. Bilo je to vreme kada je svaka porodica u Vranju imala primerak „Vranjskih”.
Obradović je vešto i s merom kombinovao „prenaglašene” naslove, što bi se moglo nazvati umerenim senzacionalizmom, sa objektivnim i istinitim israživačkim tekstovma, stvarajući svojevrstan samoodrživi brend.
Činjenica da se neko drznuo da u javnost iznosi brojne afere lokalnih političkih moćnika bila je sama po sebi svojevrsna senzacija. Obradović je naslovima kupovao tržište, tekstovima čitaoce, a sve to zajedno izazivalo je paniku lokalne vlasti i političkih moćnika bliskih režimu Slobodana Miloševića.
Uporedo sa uspesima i nagradama koje su „Vranjske” ređale u zemlji i inostranstvu, iz godine u godinu rasli su politički i ekonomski pritisci koji su 2017. godine doveli do gašenja jednog od simbola nezavisnog novinarstva u Srbiji.
Duh „Vranjskih” u etru i na internetu
Ipak, „Vranjske” su ostavile dubok medijski trag u Vranju, a njihov slobodarski duh i danas lebdi u etru iznad Vranja. U ovom gradu na tim talasnim dužinama danas plovi OK Radio, koji se, od osnivanja 1996. godine do danas, razvio u modernu lokalnu stanicu i čiji je portal jedan od najčitanijih i najcitiranijih izvora vesti sa juga Srbije.
Tu su i veoma objektivni i cenjeni portali „Infovranjske” pokrenute 2019. kao naslednik „Vranjskih”, „Jugpress” regionalna agencija sa sedištem u Leskovcu, ali pokriva i Pčinjski okrug, portal „Bujanovačke” koji se bavi društvenim, političkim, eknomskim, socijalnim i drugim problemima u multietičkim opštinama Preševo i Bujanovac, kao i portal na albanskom jeziku „Presheva Jone”, koji je takođe fokusiran na opštine Bujanovac i Preševo, sa pretežno albanskim stanovništvom.
Za razliku od zlatnog doba „Vranjskih”, danas na kioscima u Vranju dominiraju beogradski prorežimski mediji poput „Kurira”, „Informera”, „Večernjih novosti” i drugih tabloida, čiji je cilj ne da informišu nego da dezinformišu javnost, da targetiraju i satanizuju političke neistomišljenike svojih poslodavaca i tako utiču na profilisanje najbrojnijeg i najsiromašnijeg dela glasačkog tela, takođe po volji svojih nalogodavaca.
Kako Vranjanci „čitaju” senzacionalizam
U mini anketi sprovedenoj za potrebe ovog teksta na ulicama Vranja pitali smo građane kako se informišu, koje dnevne novine čitaju, da li su zadovoljni informisanjem na lokalnom nivou i šta misle o senzacionalizmu u štampanim medijima?
Većina anketiranih odgovorila je da se o lokalnim događajima informišu na lokalnim TV i radio-stanicama i preko lokalnih portala. Građani sa kojima smo razgovarali su nam rekli da su uglavnom zadovoljni programima koji se emituju na TV i radiju, ali da je informativni program „slaba tačka” većine elektronskih medija, pre svega zbog protežiranja stranke na vlasti. Dnevnu štampu kupuje tek svaki deseti Vranjanac, uglavnom starije generacije.
Mišljenje o senzacionalističkim sadržajima je uglavnom negativno, jer se po oceni anketiranih zasniva na tračevima, kafanskim pričama, neimenovanim sagovornicima i izvorima… Poslednjih godina senzacionalizam u domaćim medijima ostaje, opstaje i buja, ali ne zbog velikih tiraža već zbog ogromnih apanaža za najprljavije kampanje, kojima targetira i satanizuje političke neistomišljenike svojih poslodavaca.
Senzacionalizam, bilo da je reč o žutoj štampi s kraja 19. veka ili današnjim internet portalima, uvek oblikuje percepciju publike. On stvara osećaj da živimo u vremenu stalnih kriza i skandala – ljudi postaju pasivni ili ogorčeni, a granica između stvarnog i izmišljenog sve je tanja.
U Srbiji je to posebno vidljivo. Publika naviknuta na tabloidni ton često više veruje dramatičnim naslovima nego argumentovanim analizama.
Posledica je smanjeno poverenje u medije, ali i u samu ideju istine.
